Γλαύκωμα: Η σιωπηλή επιδημία της τύφλωσης

Το γλαύκωμα αποτελεί μία από τις πιο ύπουλες και καταστροφικές ασθένειες της εποχής μας. Χαρακτηρίζεται ως χρόνια, προοδευτική και μη αναστρέψιμη νευροεκφυλιστική νόσος που επηρεάζει το οπτικό νεύρο – την κύρια δίοδο μεταφοράς της οπτικής πληροφορίας από το μάτι προς τον εγκέφαλο. Σύμφωνα με πρόσφατες επιδημιολογικές προβλέψεις, πάνω από 110 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως θα επηρεάζονται από τη νόσο έως το 2040.

Αυτό το συγκλονιστικό νούμερο δεν αποτελεί απλώς μια στατιστική ανησυχία – είναι μια καθημερινή πραγματικότητα για εκατομμύρια ασθενείς που κινδυνεύουν να χάσουν την όρασή τους χωρίς κανένα πρώιμο σύμπτωμα. Γι’ αυτό, το γλαύκωμα αναφέρεται συχνά και ως ο «σιωπηλός κλέφτης της όρασης».

Παραδοσιακά, η βασική και σχεδόν αποκλειστική θεραπευτική στρατηγική στη διαχείριση του γλαυκώματος επικεντρωνόταν στη μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης (Intraocular Pressure – IOP). Οι περισσότεροι τύποι γλαυκώματος συνοδεύονται από αυξημένη πίεση στο εσωτερικό του ματιού, γεγονός που προκαλεί σταδιακή καταστροφή του οπτικού νεύρου.

Όμως υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα:

Ακόμα και όταν η πίεση ρυθμίζεται επιτυχώς μέσω φαρμακευτικής αγωγής ή επεμβατικών μεθόδων (π.χ. laser, χειρουργείο), αρκετοί ασθενείς εξακολουθούν να παρουσιάζουν επιδείνωση. Δηλαδή, η βλάβη στο οπτικό νεύρο συνεχίζει να εξελίσσεται, με απώλεια οπτικού πεδίου και καταστροφή των γαγγλιακών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς, ακόμα και όταν οι τιμές IOP είναι εντός στόχου.

Αυτό το φαινόμενο ανέδειξε μια κρίσιμη θεραπευτική ανάγκη: την ανάπτυξη στρατηγικών νευροπροστασίας.

Η Ανάγκη για Νευροπροστασία: Ένα νέο παράδειγμα στην προσέγγιση του γλαυκώματος

Η νευροπροστασία αναφέρεται στη χρήση ουσιών ή παρεμβάσεων που στοχεύουν στην πρόληψη ή επιβράδυνση του θανάτου των νευρικών κυττάρων. Στο πλαίσιο του γλαυκώματος, αυτό σημαίνει διατήρηση της δομής και λειτουργίας του οπτικού νεύρου, ανεξάρτητα από τη ρύθμιση της ενδοφθάλμιας πίεσης.

Τα τελευταία χρόνια, οι επιστημονικές κοινότητες διερευνούν διάφορους παράγοντες με πιθανή νευροπροστατευτική δράση. Ανάμεσά τους, η νικοτιναμίδη (ή νιασιναμίδη) – μια μορφή της βιταμίνης B3 – έχει προκαλέσει έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον.

Τι είναι η νικοτιναμίδη;

Η νικοτιναμίδη είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη του συμπλέγματος Β που παίζει ζωτικό ρόλο στον κυτταρικό μεταβολισμό και την παραγωγή ενέργειας. Δεν είναι φαρμακευτικό μόριο με την παραδοσιακή έννοια, αλλά μια θρεπτική ουσία με πολλαπλές βιολογικές δράσεις που μπορεί, υπό κατάλληλες δόσεις, να λειτουργήσει ως ενεργός νευροπροστατευτικός παράγοντας.

Μηχανισμοί Δράσης: Πώς προστατεύει η νικοτιναμίδη τα κύτταρα του ματιού;

Η αποτελεσματικότητα της νικοτιναμίδης βασίζεται κυρίως στην υποστήριξη της μιτοχονδριακής λειτουργίας και την ενίσχυση των ενεργειακών αποθεμάτων των νευρικών κυττάρων.

Πιο συγκεκριμένα:

• Η νικοτιναμίδη αυξάνει τα επίπεδα του NAD+ (νικοτιναμιδο-αδενινο-δινουκλεοτίδιο), ενός βασικού συνενζύμου που συμμετέχει σε πάνω από 500 μεταβολικές αντιδράσεις.

• Το NAD+ είναι απαραίτητο για την επιβίωση των μιτοχονδρίων, τη διατήρηση της ενδοκυτταρικής ενέργειας και την αντιμετώπιση του οξειδωτικού στρες – ενός από τους βασικούς παράγοντες στην παθογένεση του γλαυκώματος.

• Σε πειραματικά ζωικά μοντέλα, η χορήγηση υψηλών δόσεων νικοτιναμίδης κατάφερε να αποτρέψει την εμφάνιση της νόσου έως και στο 93% των περιπτώσεων. Δηλαδή, σε συγκεκριμένες εργαστηριακές συνθήκες, η βιταμίνη Β3 προστάτεψε ουσιαστικά το οπτικό νεύρο και τα γαγγλιακά κύτταρα του αμφιβληστροειδούς.

Αυτά τα αποτελέσματα αποτέλεσαν τη βάση για τη μετάβαση της νικοτιναμίδης από το εργαστήριο στην κλινική πράξη, μέσω ελεγχόμενων μελετών σε ανθρώπους.

Κλινικές Μελέτες, Ασφάλεια και Προβληματισμοί γύρω από τη Νικοτιναμίδη

Κλινική έρευνα: Μπορεί η νικοτιναμίδη να βοηθήσει πραγματικά τους ασθενείς;

Η εντυπωσιακή δράση της νικοτιναμίδης σε πειραματικά ζωικά μοντέλα του γλαυκώματος άνοιξε το δρόμο για δοκιμές σε ανθρώπους. Αν και πρόκειται για πρώιμα στάδια ερευνών, οι πρώτες ενδείξεις είναι ενθαρρυντικές.

Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν δύο τυχαιοποιημένες, ελεγχόμενες μελέτες φάσης 2 – η μία στις Ηνωμένες Πολιτείες και η άλλη στην Αυστραλία. Στις μελέτες αυτές, συμμετείχαν ασθενείς με διαγνωσμένο γλαύκωμα, στους οποίους χορηγήθηκαν 3 γραμμάρια νικοτιναμίδης την ημέρα για διάστημα 9 έως 12 εβδομάδων.

Τα αποτελέσματα:

• Οι ασθενείς παρουσίασαν βελτίωση στη λειτουργία του αμφιβληστροειδούς, όπως αυτή μετρήθηκε με ηλεκτροφυσιολογικές εξετάσεις (π.χ. Pattern ERG).

• Επίσης καταγράφηκε μικρή αλλά μετρήσιμη βελτίωση στα οπτικά πεδία, που θεωρείται θετικό εύρημα, καθώς το γλαύκωμα σπάνια συνοδεύεται από αναστρέψιμες αλλαγές.

• Ωστόσο, οι αλλαγές δεν μεταφράστηκαν ακόμα σε σαφή βελτίωση της υποκειμενικής όρασης των ασθενών. Δηλαδή, οι ασθενείς δεν ανέφεραν πάντα ότι “βλέπουν καλύτερα”, παρότι οι εξετάσεις έδειχναν μικρές λειτουργικές βελτιώσεις.

Τι σημαίνει αυτό;

Η νικοτιναμίδη δείχνει να έχει ένα βιολογικό αποτύπωμα στο μάτι, χωρίς όμως να αποτελεί ακόμη θεραπεία με άμεση κλινική σημασία. Οι επιστήμονες χρειάζονται περισσότερο χρόνο, μεγαλύτερες μελέτες και μακροχρόνια παρακολούθηση για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα.

Ασφάλεια και πιθανές παρενέργειες: Όχι τόσο αθώα όσο μια απλή βιταμίνη

Αν και η νικοτιναμίδη είναι μια βιταμίνη του συμπλέγματος Β και χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια σε μικρές δόσεις για άλλες ενδείξεις, η χρήση της σε υψηλές δόσεις (≥3 γραμμάρια την ημέρα) εγείρει ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια.

Πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν:

• Ηπατοτοξικότητα (τοξικότητα στο ήπαρ): Η πιο σοβαρή παρενέργεια. Στις κλινικές μελέτες αναφέρθηκαν δύο περιπτώσεις ηπατικής βλάβης (Drug-Induced Liver Injury – DILI), που ευτυχώς αντιμετωπίστηκαν επιτυχώς μετά τη διακοπή της αγωγής.

• Γαστρεντερικές ενοχλήσεις: Δυσφορία, ναυτία, φούσκωμα ή δυσπεψία.

• Κεφαλαλγία: Ήπιας ή μέτριας έντασης, που συνήθως υποχωρεί.

• Δερματικές αντιδράσεις: Εξάνθημα ή ερεθισμός, πιθανώς αλλεργικής φύσης.

Συνεπώς, η χορήγηση νικοτιναμίδης σε θεραπευτικές δόσεις δεν είναι ακίνδυνη και πρέπει να γίνεται υπό ιατρική επίβλεψη, με τακτική παρακολούθηση της ηπατικής λειτουργίας (τρανσαμινάσες, χολερυθρίνη κ.λπ.).

Σε εξέλιξη μελέτες: Τι περιμένουμε τα επόμενα χρόνια

Η διεθνής επιστημονική κοινότητα επενδύει ενεργά στη διερεύνηση της νικοτιναμίδης. Αυτή τη στιγμή, πάνω από 1300 ασθενείς συμμετέχουν σε πολυκεντρικές κλινικές δοκιμές σε Ηνωμένες Πολιτείες, Ευρώπη και Ασία.

Οι βασικοί στόχοι αυτών των μελετών είναι:

• ✅ Να αξιολογήσουν τη μακροχρόνια ασφάλεια της νικοτιναμίδης.

• ✅ Να διερευνήσουν αν η προστασία του αμφιβληστροειδούς και του οπτικού νεύρου μεταφράζεται τελικά σε μετρήσιμη βελτίωση της όρασης.

• ✅ Να ορίσουν σαφές δοσολογικό πρωτόκολλο, ασφαλές και αποτελεσματικό για την καθημερινή χρήση.

Αυτά τα δεδομένα θα είναι καθοριστικά για το αν η νικοτιναμίδη θα προχωρήσει προς επίσημη έγκριση ως θεραπεία για το γλαύκωμα ή αν θα παραμείνει ένα ερευνητικό εργαλείο με περιορισμένη χρήση.

Επίσημες Οδηγίες, Συστάσεις και Συμπεράσματα για τη Χρήση Νικοτιναμίδης στο Γλαύκωμα

Η επίσημη θέση των επιστημονικών οργανισμών AGS & AAO

Παρά την αυξανόμενη ερευνητική υποστήριξη για τη δράση της νικοτιναμίδης στη νευροπροστασία, οι δύο κορυφαίοι οργανισμοί στον τομέα του γλαυκώματος – η American Glaucoma Society (AGS) και η American Academy of Ophthalmology (AAO) – έχουν ήδη διατυπώσει σαφή και προσεκτική επίσημη θέση.

Ποιο είναι το βασικό τους μήνυμα;

Η νικοτιναμίδη δεν έχει ακόμη εγκριθεί ως θεραπεία για το γλαύκωμα.

Η χρήση της μπορεί να εξετάζεται σε ειδικές περιπτώσεις, αλλά μόνο στο πλαίσιο κλινικών μελετών ή υπό στενή ιατρική παρακολούθηση. Οι ασθενείς δεν θα πρέπει να την ξεκινούν μόνοι τους, ούτε να την προμηθεύονται ως “συμπλήρωμα” χωρίς ιατρική καθοδήγηση.

Πρακτικές συστάσεις για γιατρούς και ασθενείς

Οι AGS και AAO προτείνουν συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές, ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος παρενεργειών και να αξιολογείται ορθά η χρήση της νικοτιναμίδης:

🔸 Ιατρική καθοδήγηση απαραίτητη

Η απόφαση χορήγησης νικοτιναμίδης πρέπει να λαμβάνεται σε συνεργασία με παθολόγο ή άλλο γιατρό που θα παρακολουθεί συστηματικά τη λειτουργία του ήπατος.

🔸 Αποφυγή υψηλών δόσεων εκτός μελετών

Η λήψη ≥3 γραμμαρίων/ημέρα θεωρείται υψηλού κινδύνου και δεν συνιστάται εκτός ελεγχόμενων κλινικών μελετών.

🔸 Ενημέρωση ασθενών για παρενέργειες

Οι ασθενείς πρέπει να γνωρίζουν τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες (π.χ. πόνος στο ήπαρ, εξάνθημα, ναυτία, κόπωση) και να ειδοποιούν άμεσα τον θεράποντα γιατρό τους αν εμφανίσουν συμπτώματα.

🔸 Αποφυγή σε άτομα με ηπατική ιστορικότητα

Η νικοτιναμίδη δεν πρέπει να χορηγείται σε ασθενείς με γνωστή ηπατοπάθεια, καθώς ο κίνδυνος επιπλοκών είναι αυξημένος.

🔸 Σαφής διάκριση από τη νιασίνη

Η νιασίνη (νικοτινικό οξύ) είναι μια διαφορετική μορφή της βιταμίνης Β3 και δεν έχει τις ίδιες ιδιότητες με τη νικοτιναμίδη. Αντιθέτως, έχει αποδεδειγμένα ηπατοτοξική δράση και πρέπει να αποφεύγεται απολύτως σε ασθενείς με γλαύκωμα.

Τελικό συμπέρασμα: Ελπίδα, αλλά όχι χωρίς όρους

Η νικοτιναμίδη προσφέρει μια ελπιδοφόρα κατεύθυνση στην αναζήτηση νευροπροστασίας για τους ασθενείς με γλαύκωμα. Το γεγονός ότι μια φυσική, καλά μελετημένη ουσία μπορεί να ενισχύσει τη λειτουργία του αμφιβληστροειδούς είναι σημαντικό.

Ωστόσο, η επιστήμη απαιτεί χρόνο, μελέτες και επιφυλακτικότητα. Οι πρώτες κλινικές ενδείξεις είναι θετικές, αλλά δεν αποτελούν ακόμη ισχυρή βάση για αλλαγή των θεραπευτικών πρωτοκόλλων.

Σε τι συμφωνούν οι ειδικοί:

• Η νικοτιναμίδη είναι υπό αξιολόγηση, όχι ακόμη θεραπεία πρώτης γραμμής.

• Η χρήση της απαιτεί ιατρική επίβλεψη και συστηματικό εργαστηριακό έλεγχο.

• Οι ασθενείς δεν πρέπει να ξεκινούν συμπληρώματα χωρίς ενημέρωση και καθοδήγηση.

• Η έρευνα συνεχίζεται – και τα επόμενα χρόνια θα δείξουν αν η νικοτιναμίδη μπορεί να καθιερωθεί ως σταθερό εργαλείο στον αγώνα κατά της τύφλωσης από γλαύκωμα.

📌 Για περισσότερες πληροφορίες
Ασθενείς και επαγγελματίες υγείας μπορούν να επισκεφθούν:

• Τον προσωπικό τους οφθαλμίατρο για εξατομικευμένες οδηγίες.

• Τον ιστότοπο της [American Glaucoma Society (www.americanglaucomasociety.net)]

• Και την [American Academy of Ophthalmology (www.aao.org)] για τις πλέον πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες.